Dla upamiętnienia wydarzeń krwawej niedzieli na Wołyniu, 11 lipca ustanowiony został Narodowym Dniem Pamięci Ofiar Ludobójstwa, którego na obywatelach II RP dopuścili się Ukraińcy.

Fakty z historii...

11 lipca jest datą nieprzypadkową, bowiem właśnie na ten dzień przypada rocznica krwawej niedzieli z 1943 roku, czyli kulminacji wydarzeń związanych z rzezią wołyńską. Na ten dzień przypada też Narodowy Dzień Pamięci Ofiar Ludobójstwa dokonanego przez ukraińskich nacjonalistów na obywatelach II RP, ustanowiony ustawą Sejmu z 22 lipca 2016 r. - oddający hołd "wszystkim obywatelom II Rzeczypospolitej, bestialsko pomordowanym przez ukraińskich nacjonalistów". Sprawcami Zbrodni Wołyńskiej były Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów (UPA) – frakcja Stepana Bandery, podporządkowana jej Ukraińska Powstańcza Armia oraz ludność ukraińska uczestnicząca w mordach swoich polskich sąsiadów. OUN-UPA nazywała swoje działania „antypolską akcją”. To określenie ukrywało zamiar jakim było wymordowanie i wypędzenie Polaków.

Pierwszy masowy mord na ludności polskiej na Wołyniu został dokonany 9 lutego 1943 r. przez oddział Ukraińskiej Armii Powstańczej, który zamordował 173 Polaków we wsi Parośla I w powiecie sarneńskim. Wpływ na nasilenie się fali zbrodni miało porzucenie w marcu i kwietniu 1943 roku przez policjantów ukraińskich służby na rzecz Niemiec i przejście w szeregi UPA. Wielu z tych policjantów brało wcześniej udział w zagładzie Żydów. Jednej z największych zbrodni ukraińscy nacjonaliści dokonali w nocy z 22 na 23 kwietnia 1943 roku; UPA spaliła osadę Janowa Dolina i zamordowała ok. 600 Polaków.

Szczególne wzmożenie mordów nastąpiło w lipcu 1943 roku. Zamordowano wówczas ok. 10 - 11 tysięcy Polaków. 11 i 12 lipca UPA dokonała skoordynowanego ataku na Polaków w 150 miejscowościach w powiatach włodzimierskim, horochowskim, kowelskim oraz łuckim. Wykorzystano fakt gromadzenia się w niedzielę 11 lipca ludzi w kościołach. Doszło do mordów w świątyniach m.in. w Porycku (dziś Pawliwka) i Kisielinie. Około 50 kościołów katolickich na Wołyniu zostało spalonych i zburzonych. 16 lipca 1943 oddziały UPA we wsi i w majątku Pułhany (pow. Horochów) zamordowały około 120 Polaków, a w Kupowalcach (pow. Horochów) około 150.

Zbrodnie na Polakach dokonywane były niejednokrotnie z niebywałym okrucieństwem, palono żywcem, wrzucano do studni, używano siekier i wideł, wymyślnie torturowano ofiary przed śmiercią a także gwałcono kobiety. Ogółem, zbrodni na Polakach dokonano w 1865 miejscach na Wołyniu. Największych masakr dokonano w Woli Ostrowieckiej, gdzie zamordowanych zostało 628 Polaków, w kolonii Gaj – 600, w Ostrówkach - 521, Kołodnie - 516.

Określenie Zbrodnia Wołyńska dotyczy nie tylko masowych mordów dokonanych na terenach Wołynia, czyli byłego województwa wołyńskiego, ale także w województwach: lwowskim, tarnopolskim i stanisławowskim (Galicja Wschodnia), a także w województwach: lubelskim i poleskim. UPA, kierowana przez Romana Szuchewycza „Tarasa Czuprynkę”, rozpoczęła „antypolską akcję” w Galicji Wschodniej w kwietniu 1944 roku. Miała ona być w założeniu nie tak drastyczna, jak ta przeprowadzona na Wołyniu. Zamierzano zmusić Polaków do opuszczenia domów pod groźbą śmierci. W przypadku odmowy mieli być zabijani tylko mężczyźni. W praktyce często dochodziło do zbrodni na wszystkich mieszkańcach. Masowych mordów dokonano m. in. w Podkamieniu (100 – 150 zabitych), Bryńcach Zagórnych (100 - 145 ofiar) Berezowicy Małej (130 - 135 ofiar). W zbrodniach oprócz UPA wzięli udział ukraińscy żołnierze, ochotnicy do dywizji SS „Galizien” (Huta Pieniacka, 600 - 900 zabitych).

Źródło: www.dzieje.pl

POETYCKI  APEL 

PAMIĘTAMY

CISZO MILCZ! BÓLU MÓW!

- Polacy w 78. rocznicę rzezi wołyńskiej -

Jeśli się nie nazwie drzewa drzewem, lampy lampą, a człowieka człowiekiem, to świat powinien zapaść się pod ziemię. Wszelkie normy świata sprowadzają się do tego, że żyjemy dzięki prawdzie. Gdybyśmy mieli żyć w kłamstwie, cóż wart byłby świat?

– to słowa pisarza Stanisława Srokowskiego, autora scenariusza filmu „Wołyń”, ale również m.in. autora tomu wierszy, którego tytuł stał się hasłem wywoławczym naszego projektu-apelu. Ten wielki polski twórca kresowy najważniejsze ze swoich dzieł poświecił ludobójstwu, którego dokonali ukraińscy nacjonaliści na Polakach, często swoich sąsiadach. Tak uzasadnia ten swój artystyczny wybór:

(…) muszę o tym mówić. Bo trzeba wykrzyczeć świat zła. Takiego ludobójstwa Polacy nigdy wcześniej nie przeżyli. Nie możemy pozwolić, by głupi ludzie amputowali nam narodową pamięć. Tylko 20 procent Polaków wie, co wydarzyło się na Kresach. Może dlatego ocalałem, by krzyczeć i wołać w imieniu tych, którzy nie mogą już o tym mówić. Bo każde nowe kłamstwo o ludobójstwie to kolejny cios zadany ofiarom. Jakby nowa śmierć.

Kierując się właśnie takim rozumieniem prawdy i jej bezcenną dla ludzkiej wrażliwości kreacją poprzez różnorodne działania artystyczne, Teatr Nie Teraz dziesięć lat temu stworzył przedstawienie „Ballada o Wołyniu”, pierwszą w polskim teatrze próbę opowiedzenie tego, co ocalonym z Zagłady przez lata całe nie pozwalały wypowiedzieć ściśnięte strachem i grozą usta. Podróżowanie po kraju z tym spektaklem uświadomiło nam, że mówienie o tej tragedii wciąż jest gipsowane przez nieludzką polityczną poprawność i edukacyjną ignorancję.    

11 lipca 1943 roku to jedna z najważniejszych dat we współczesnej historii. Był to dzień tzw. krwawej niedzieli, kiedy to jednocześnie w ok. 100 miejscowościach na Wołyniu doszło do zaplanowanej fali mordów na Polakach, co często miało też miejsce w kościołach, gdy wierni gromadzili się na Msze św.

Chcielibyśmy zaprosić polskich artystów, szczególnie artystów sztuki słowa, ale również wszystkich rozumiejących sens tego działania, do wspólnego czytania poezji dedykowanej lub inspirowanej historią Zagłady, którą ukraińscy naziści, sojusznicy hitlerowskiej III Rzeszy zgotowali Polakom w latach 40-tych XX wieku.

Niechaj nasze działanie wybrzmi głośno i wyraźnie w niedzielę 11 lipca 2021 r. w Narodowym Dniu Pamięci Ofiar Ludobójstwa. Tego dnia (lub w dniach sąsiadujących) czytajmy wiersze, które w specjalnym pakiecie zostaną rozesłane do jak największej liczby adresatów. Sugerujemy do odczytania co najmniej trzy utwory z proponowanego pakietu. Liczymy, że odbiorcy nie tylko sami zechcą się w ten artystyczny projekt zaangażować, ale zainspirują do tego jeszcze innych chętnych. Liczymy na współpracę środowiska szkolnego i harcerskiego, z którymi nawiązaliśmy już współpracę. Zachęcamy do udziału w tym projekcie także środowiska polskie znajdujące się poza granicami kraju.

Proponowane liryki są krzykiem zza ściany niepamięci, głosem sprzeciwu wobec nietolerancji i barbarzyństwa, które to przecież wciąż są obecne we współczesnym świecie. Ta lektura to wyjątkowa lekcja człowieczeństwa.

Każdemu „czytaniu” mogą towarzyszyć widzowie – to byłoby bardzo piękne, szczególnie, gdyby wśród odbiorców byli młodzi Polacy. Niemniej postarajmy się, aby każda z tych prezentacji została zarejestrowana w formie  dźwięku i obrazu (przy pomocy telefonu lub w inny sposób) i przesyłana na podany poniżej adres. Następnie zamieśćmy to nagranie w dniu 11 lipca na profilach mediów społecznościowych podmiotów biorących udział w tym działaniu i pozwólmy, żeby to nasze poetyckie przesłanie pamięci było dostępne przynajmniej do końca lipca.

Instytut Pamięci Narodowej jest współtwórcą projektu. I na adres mailowy IPN: sergiusz.kazimierczuk@ipn.gov.pl , prosimy zgłaszać swój akces do tej artystycznej patriotycznej inicjatywy. Mile widziane będą przesłane nagrania recytowanych tekstów (lub linki do nich), co pozwoli je upowszechnić dodatkowo poprzez komunikatory Instytutu Pamięci Narodowej oraz Teatru Nie Teraz.

Maszkienice / Warszawa 11 czerwca 2021

Tomasz Antoni Żak                                        dr Jarosław Szarek 

Dyrektor Teatru Nie Teraz                                                         Prezes

SYN WOŁYŃSKIEJ RODZINY                    INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

Twórcami Towarzystwa na szczeblu ogólnokrajowym byli działacze kresowi wywodzący się z Wołynia i Polesia związani ze środowiskiem Światowego Związku Żołnierzy AK.
Wśród twórców TMWiP był m. in. Zygmunt Mogiła Lisowski prezes Zarządu Głównego i poseł na Sejm.

Chełm był miejscem gdzie po wojnie osiadło wielu Wołyniaków  - tutaj znaleźli dach nad głową, założyli rodziny a Wołyń i kresy zostały we wspomnieniach i tęsknotach za utraconym dzieciństwem . Konsolidacji środowiska kresowego sprzyjała organizacja Światowego Związku Żołnierzy AK i Dowództwo Nadbużańskiego Oddziału Straży Granicznej, który przyjął imię 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK. Uruchomienie przekraczania granicy z Białorusią i Ukrainą stworzyło możliwości odwiedzenia dawnych rodzinnych  stron za Bugiem .Do Oddziału chełmskiego Towarzystwa szybko zapisało się ponad 100 osób a Zarząd rozpoczął organizację licznych wyjazdów na kresy- na groby- cmentarze wojenne i polskie katolickie, do dawnych miejsc zamieszkania i do miejsc ważnych dla Polaków historycznie i turystycznie.

Organizowano co roku po dwie wycieczki wielodniowe atrakcyjnie turystycznie i wiele jednodniowych wyjazdów za Bug do miejsc pamięci i na zaproszenie Polaków z Towarzystw Kultury Polskiej w Kowlu i Łucku. Podjęto współpracę ze szkołami języka polskiego w tych miastach. Regułą stały się wyjazdy na akademie w Szkole Języka Polskiego w Kowlu z okazji rocznic odzyskania Niepodległości RP i spotkania opłatkowe, które przygotowywała młodzież tej szkoły.W czasie tych wizyt dostarczano szkołom literaturę polską, podręczniki i pomoce naukowe.

            Do stałych dat wyjazdów weszły miejsca pamięci często tragicznych wydarzeń:

·         w kwietniu na cmentarz wojenny w Rymaczach, gdzie pochowani są żołnierze 27 Dywizji w bitwie z Niemcami na wiosnę 1944 roku

·         w lipcu do miejscowości Helenówka i Werba w rejonie Włodzimierza Wołyńskiego, gdzie postawiono krzyże i tablice o Polakach zamordowanych przez OUN-UPA w czasie Rzezi;

·         w sierpniu do Ostrówek gdzie banderowcy zamordowali 1050 mieszkańców w sierpniu 43r.

·         w listopadzie do Kowla na polski cmentarz gdzie spoczywają żołnierze polscy z I wojny światowej i polscy policjanci polegli w latach 30-tych w zamachach terrorystycznych OUN.

            Z wielodniowych wyjazdów z udziałem biura turystycznego Paulina z opracowanymi trasami przez członków Towarzystwa, wymieńmy te ciekawsze:

·         Żółkiew - Lwów - Halicz - Stanisławów - Kołomyja - Kosów - Kuty - Czerniowce.

·         Chocim - Okopy Św. Trójcy - Kamieniec Podolski - Jazłowiec - Buczacz - Zbaraż - Jhrowica - Kijów  - Odessa - Krym.

·         Litwa - Łotwa - Estonia - Finlandia - Sankt-Petersbug.

·         Ukraina - Mołdawia - Rumunia.

·         Białoruś - Brześć - Pińsk - Baranowicze - Nieśwież - Mińsk - Zaosie - Nowogródek - Grodno.

·         Lwów - Olesko - Podhorce - Poczajów - Krzemieniec.

·         Lwów -Drohobycz - Truskawiec - Zadwórze-Busk.

·         Ciekawa była wycieczka do Zakarpacia na pogranicze ukraińsko-węgierskie.

            Ważnymi na Wołyniu były dla członków Towarzystwa miejscowości związane z Polskimi Samoobronami w Zasmykach,  Przebrażu i Bielinie .Przygotowaniem było przeczytanie wcześniej „Czerwonych Nocy” Henryka Cybulskiego oraz książek Marka A. Koprowskiego, który spisał w ostatniej już chwili niektóre wspomnienia uczestników tych samoobron i byłych żołnierzy 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK. Okazało się niektórzy z nich mieszkali tuż obok w Chełmie lub okolicach.
Oddzielnym celem był Kisielin, do którego udawaliśmy się jadąc do Włodzimierza Wołyńskiego.
Trzeba dodać, że wyjazdy nasze często łączyliśmy ze środowiskiem 27 Wołyńskiej Dywizji a na cmentarzach towarzyszyli nam ks. Puzon z Hrubieszowa, ks.Buras z Zamłynia .

            W 2011 roku do Zarządu Towarzystwa wybrano Stanisława Senkowskiego, który w 2014 roku zostaje Prezesem Zarządu i V-ce Prezesem Zarządu Głównego w Warszawie. To efekt jego niezwykle udanej misji zbudowania w Chełmie pomnika Wołyńskiego.
Chełm stał się znany dla kresowiaków, bo wreszcie wysiłkiem społecznym udało się pokonać opór niechętnych sił i upamiętnić ofiary ludobójstwa Polaków przez OUN-UPA.
            W lipcowe rocznice „Krwawej Niedzieli” członkowie Towarzystwa zbierają się na skwerze Wołyńskim aby złożyć wieńce i zapalić znicze pod Pietą Wołyńską .W Chełmie to miejsce wraz z krzyżem Wołyńskim na cmentarzu komunalnym stały się istotnymi punktami tożsamości dla pokolenia odchodzącego i nowych które przychodzą.

            Działalność Towarzystwa opisana jest w sprawozdaniach i zilustrowana zdjęciami w prowadzonej przez p. Urszulę Mrozowską pieczołowicie kronice.

            W 2019 roku Towarzystwo obchodziło uroczyście 15 rocznicę działalności- było czym się pochwalić i co podsumować. Środowisko się zintegrowało, co roku powiększała się liczba członków, wyjazdy miały pełną frekwencję, wyłonił się zespół śpiewaczy i towarzyszący mu muzycy, a cotygodniowe spotkania Zarządu z członkami stały się regułą.
Nawiązane zostały bliskie więzi z Towarzystwem Kultury Polskiej w Kowlu i osobiście z p. Wacławem Herką - Prezesem. We Lwowie mamy zaprzyjaźnioną przewodniczkę p. Teresę Pakosz - Szefową Polskiego Radia Lwów i ulubioną restaurację Primerę Lwowską.

            Warto przy okazji powiedzieć o naszych spostrzeżeniach, jakie wynosimy z wizyt na Wołyniu, Polesiu i szerzej na Kresach. Pozytywnie odnajdujemy postawione pomniki, tablice pamięci i krzyże. Zamieszczone napisy nie mówią jednak z czyich rąk zginęli a jednocześnie widzimy zmienione nazwy ulic i pomniki dla osób odpowiedzialnych za ludobójstwo.
Widzimy ten dysonans. Czy my idziemy w tym samym kierunku?
Zastanawiamy się, dlaczego przez ponad 25 lat nie można przekazać wiernym kościoła katolickiego p.w. Marii Magdaleny we Lwowie?
Spostrzegliśmy istotną różnicę w utrzymaniu i renowacji obiektów zabytkowych ważnych dla Polaków historycznie na Ukrainie i Białorusi. W tej ostatniej dostrzegliśmy odbudowaną rezydencję rodu Radziwiłłów w Nieświeżu, odrestaurowany dworek Tadeusza Kościuszki, przez - co ciekawe Ambasadę USA i Białoruś, odremontowane muzeum Adama Mickiewicza w Nowogródku, dom - muzeum w Wasiliszkach Czesława Wydrzyckiego /Niemena/ i wiele innych śladów polskości dobrze utrzymanych.
Równocześnie na Ukrainie kluczowe dla nas i dla nich historycznie obiekty we Lwowie, Ołyce, Jazłowcu, Podhorcach, Żółkwi i Stanisławowie i innych miejscach popadają w coraz większą ruinę. W Polsce tymczasem na głębokiej prowincji odbudowywane są cerkwie a schody do katedry na Górce w Chełmie nie mogą się doczekać remontu .

Chełmskie Towarzystwo Kresowe powstało z najgłębiej rozumianych potrzeb naszych korzeni i dziedzictwa naszej kultury.

Potrzebowaliśmy pojechać tam gdzie powstawały strofy opisujące tęsknotę za Ojczyzną, gdzie polegli obrońcy kresowych stanic.

Okazało się, że potrzeby te można zaspokoić prowadząc działalność społeczną, nikt do nas nie dopłaca ,sami się składamy na wieńce i znicze ,na książki dla polskich szkół, na wynajęcie autobusu i przewodnika turystycznego, sami zbieramy światełka na kresowe mogiły i cmentarze ,daje to satysfakcję dobrze wykorzystanego czasu i spełnienia obowiązków patriotycznych.

            Ostatni czas jest dla nas trudny z uwagi na przedwczesne, niespodziewane odejście Stanisława Senkowskiego,utratę lokalu gdzie organizowaliśmy nasze spotkania oraz odosobnienie wynikające z pandemii.Wierzymy że złe czasy miną i wspólnie pokonamy trudności.

Przygotowali: Urszula Mrozowska i Józef Solak

Pobierz w pliku pdf >>